Zingevingsvraagstukken, 1997
Opdracht module Zingevingsvraagstukken voor de opleiding Maatschappelijk werk en dienstverlening
1. Denk ik dat de mens de enige is in de kosmos die zin geeft?
Het lijkt me dat zingeving meestal te maken heeft met mensen. En als er al iets anders is dat jouw leven zin geeft heeft het toch met mensen te maken, namelijk met jou. Daarbij komt dat de wereld om ons heen, de maatschappij gericht is op mensen en ingericht in het belang en naar de behoeften van mensen. Ik denk wel dat ‘ontastbare’ zaken zin kunnen geven. Dan kun je bijvoorbeeld denken aan zaken als spiritualiteit, astrologie, paranormale gaven en dergelijke. In feite kun je aan dit rijtje ook religie toevoegen. God kan mensen zin geven maar God is ontastbaar.
Mijns inziens is het grote verschil met dieren, dat dieren veelal reageren vanuit hun instinct. De mens heeft nou eenmaal te maken met waarden en normen, gedragscodes, (ongeschreven) regels, verwachtingen enz. Een jong kind is onbevangen en open. Naarmate het ouder wordt verdwijnt dit. Van een kind wordt het geaccepteerd als hij een opmerking maakt over bijvoorbeeld het uiterlijk van iemand of over mensen in een rolstoel. “Ach, het is maar een kind…” Als een volwassene dezelfde uitspraak zou doen wordt er gezegd dat je dat niet kunt maken, niet mag vragen of zeggen. Van wie niet?
Ik denk dat je kunt stellen dat (jonge) kinderen nog erg intuïtief reageren.
Een dier gaat uit van zijn behoeften, is op zoek naar bevrediging daarvan. Een mens soms ook maar niet als hoofddoel omdat er ook zoveel ‘moet’ in deze wereld. Een dier moet vaak niks. Hij moet eten en drinken en reageert op prikkels vanuit de omgeving puur instinctief. Een dier is niet op zoek naar zingeving, de zin van zijn leven, heeft geen doelen (of hooguit het vinden van een prooi om te kunnen eten!). Mensen daarentegen lijken soms wel voortdurend op zoek te zijn naar ‘iets. Houden zich bezig met zingevingsvraagstukken. ‘Het geluk’ najagen en bezig zijn met de bevrediging van hun behoeften. Voor een mens moet er vaak meer, meer…. maar zijn we daardoor niet nog verder verwijderd van waar het eigenlijk om gaat? Of is het een vlucht omdat we de zin van ons bestaan niet kennen of misschien niet eens zien?
2. Ik denk dat de mens van nature goed is
Slechte mensen bestaan niet, ze worden zo gemaakt. Op de eerste plaats kun je bepaalde vervelende eigenschappen van je ouders ‘meegekregen’ hebben. Wel wil ik hierbij opmerken dat je je daar niet bij neer hoeft te leggen maar ‘in principe’ kunt veranderen als je dat wilt (en daar de mogelijkheden toe hebt). Op de tweede plaats kun je veel tekort komen in je jeugd en in de opvoeding die je ouders je gegeven hebben. Dit kan voor een groot deel je karakter vormen en bepalen hoe je als mens in het leven staat. Dit pakt voor sommigen niet gunstig uit. Op de derde plaats kun je bepaalde dingen meemaken, ervaringen hebben, die er bij sommige mensen toe leiden dat ze ‘het verkeerde pad’ opgaan. Waarschijnlijk zal het te maken hebben met een combinatie van factoren waardoor iemand later als ‘slecht’ of ‘onbetrouwbaar’ bestempeld wordt. Maar ik denk zeker dat de mens in de basis goed is.
3. Ben ik het ermee eens dat een individu minder belangrijk is dan de groep?
Ik ben het hiermee volstrekt oneens. Ik vind een individu dan ook belangrijker dan de groep. Een groep kan een gezamenlijk doel nastreven, een gemeenschappelijk belang hebben, een eenheid vormen maar de groep blijft wel bestaan uit individuen. En het doel of het belang dat iemand heeft is maar een ‘deel’ van wat een individu heeft aan belangen, doelen, wensen, behoeften, meningen etc. Daarnaast heeft eenieder zo zijn eigen achtergrond, waarden en normen, ‘verhaal’.
Ik kan hier een voorbeeld over geven:
Het is begrijpelijk dat er wet- en regelgeving bestaat. en het is ook begrijpelijk dat die bedoeld zijn voor een groep of de samenleving als geheel. Maar het is mij overkomen dat ik net overal buitenviel. En dan blijkt er ineens geen vangnet te zijn!! Ik bedoel hiermee dat ik het goed vind dat er regels zijn. Maar daarmee moet je niet al te star omgaan. En ook dat is natuurlijk weer een moeilijk punt, want waarvoor gelden anders regels? Ik vind eigenlijk dat je een zaak individueel moet bekijken en beoordelen en niet zonder meer uit moet gaan van ‘de regel’.
Iedere zaak, ieder probleem, ieder mens, iedere vraag is anders en laat dan ook de ruimte bestaan om deze afzonderlijk te bekijken.
Hetgeen beschreven werd bij deze opdracht over die piloten kan ik overigens al helemaal niet begrijpen. Ook nu nog gebeuren zulke dingen.
Mensen blazen zichzelf, samen met vele anderen, op ‘in het belang van’ de organisatie van waaruit ze werken, en om het doel te dienen! Hoe komt iemand daarbij?
4. Ik vind het moeilijk om aan te geven of het zinvol is dat er mensen zijn of niet
Als ik goed om me heen kijk, naar de wereld om me heen dan heb ik er zo mijn twijfels over. Veel van wat mensen doen en wat ‘de mensheid overkomt’ is zinloos. Aan de andere kant kun je bij die laatste opmerking vraagtekens plaatsen. Misschien moeten die dingen wel gebeuren, is het geen toeval of domme pech. Misschien is het de bedoeling dat wij allen leren van de fouten die wijzelf en anderen maken. Als dat zo zou zijn dan vind ik het wel verrekte lang duren voordat er inderdaad wordt geleerd van fouten! En heeft het zin dat wij met z’n allen de aarde vervuilen, verpesten? Heeft het zin dat wij allen steeds meer, meer, meer willen? Wat bereiken we daarmee? Een aangetaste ozonlaag, luchtvervuiling, vervuiling van water, grond etc. En hebben we dan wat we willen? Nee. Ik denk dat we om te krijgen wat we willen, we intenser moeten leven en meer leren genieten van vooral kleine dingen. Zoek het geluk in jezelf, bij je partner, je familie, dichtbij
Als je de geschiedenis bekijkt zijn we aan de ene kant verder gekomen maar aan de andere kant misschien ook wel verder verwijderd van onszelf.
In feite denk ik ook niet dat het van belang is of het zin heeft dat de mens er is. Het gaat erom of het voor jou zin heeft om te leven. Zelf kun je proberen je leven (en misschien deels ook dat van anderen) zin te geven.
5. Is er sprake van een opgewekte natuur als je positieve zin geeft aan het leven?
ik denk niet dat er sprake is van een opgewekte natuur als iemand positieve zin weet te geven aan zijn bestaan. Misschien is het wel zo dat de mensen die vinden dat hun leven zin heeft eerder een opgewekte natuur hebben. Maar deze twee zijn niet onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ook iemand met een opgewekte natuur kan tijden kennen waarin hij erg somber gestemd is. Op die momenten is hij de zin van zijn leven misschien ook wel even kwijt. Een positieve opvoeding en levenservaringen kunnen ertoe leiden dat iemand eerder gelukkig is, tevreden met zijn leven. Maar ook zo iemand kan van mening zijn dat zijn leven eigenlijk zinloos is. Want zinloos wil niet zeggen dat hij ongelukkig is maar eerder dat hij vindt dat het leven uiteindelijk geen zin heeft, geen doel heeft.
Je kunt het ook omkeren. Mensen met ‘negatieve’ levenservaringen kunnen mede hierdoor beseffen wat het leven echt inhoudt, en gaan inzien dat het leven inhoud heeft. Het komt erop neer wat je doet met die ervaringen. Als je er goed mee om hebt leren gaan, ze hebt kunnen verwerken kan er een moment komen waarop je stellen kunt dat je van deze ervaringen hebt geleerd. En dat wat je hebt geleerd kan jou maken tot een rijker mens. Misschien ook ben je daardoor in staat meer te relativeren en meer waarde te hechten aan kleine dingen.
Misschien heb je er wel door geleerd meer te genieten van hetgeen je hebt. Het is maar net hoe je in het leven staat, welke instelling/houding je hebt en hoe je omgaat met vervelende gebeurtenissen.
Interessant is dan de vraag hoe het komt dat de een bij de pakken neer gaat zitten en zich overal voor afsluit en de ander de kracht en het doorzettingsvermogen heeft om nog iets van zijn leven te maken
6. behoort zingeving tot een pakket rituelen en gebruiken
Ik denk niet dat zingeving tot een pakket rituelen en gebruiken van een bepaalde groep behoort. Ik denk dan ook niet dat zingeving iets met rituelen te maken heeft. Bepaalde rituelen kunnen misschien een soort toevoeging aan je leven zijn. Zo kan ik ook erg genieten van verjaardagen, kerstmis e.d. Maar niet om het ritueel op zich maar om het gezellig samenzijn. Ik ben dan weer samen met mensen die ik graag mag wat op zich losstaat van het ritueel. We kunnen ook op andere momenten en om andere redenen samenkomen. En voor een deel kunnen de mensen met wie ik dan samenkom zin geven aan mijn leven, mijn leven veraangenamen. En met die mensen kom ik ook op andere dagen samen.
Dus voor mij staan zingeving en rituelen los van elkaar. In feite hecht ik vrij weinig waarde aan rituelen. Ik vind het leuk om bepaalde mensen te ontmoeten maar dat hoeft niet per se met mijn verjaardag of omdat het kerstmis is. Ik vind niet dat een verjaardag gevierd moet worden (waar sommigen het niet mee eens zijn). Ik vind ook niet dat kerstmis gevierd moet worden of dat je dan per se naar je ouders of opa en oma moet (en hiermee zijn velen het ook niet eens!). Ik vind dat je iets moet doen omdat je het graag doet, naar huis moet gaan omdat je dat zelf wilt. Dat neemt niet weg dat je nooit eens iets voor een ander over kunt hebben maar in principe moet je altijd je eigen behoeften en wensen in de gaten houden. Anders laat je je leven.
7. Betekenis van rituelen en ideeën uit andere culturen
Nieuwe ideeën en visies uit andere culturen hebben naar ik meen zeker iets betekend voor onze zingeving en hierin iets gewijzigd. Neem nou alleen al reïncarnatie. Voor veel mensen geeft dit toch een soort rust en hoop. Misschien maakt het het idee om te sterven wel een stuk acceptabeler en beter te verdragen.
Voor wat mijzelf betreft kan ik niet zeggen of mijn zingeving hierdoor is veranderd. Ik denk het niet. Ik sta open voor andere culturen, vind het erg interessant maar ik zou niks weten te bedenken uit andere culturen wat invloed heeft gehad op mijn persoonlijke zingeving.
Kim van Iersel
Zingevingsvraagstukken
HSAO, examenjaar 1997