Kunst

Kim en kunst

In 1991 ben ik blind geworden door een ongeluk. Toen pas besefte ik wat je ogen voor je kunnen betekenen. Als je niet meer kunt zien is er een aantal dingen die je niet meer kunt of op een andere manier moet doen.
Een voorbeeld hiervan is het bezoeken van een museum. Schilderijen, etsen, tekeningen, beelden en dergelijke bekijken en bewonderen was er niet meer bij. Ik heb daar altijd veel plezier in gehad. In mijn eindexamenpakket van de havo had ik dan ook tekenen/kunstgeschiedenis zitten. Ik vond het leuk en prettig zelf te tekenen en te schilderen, met linoleum te werken, houtsneden, etsen etc. te maken. Ook gingen we regelmatig naar een tentoonstelling of expositie. Mijn mogelijkheden waren wat dat betreft behoorlijk ingeperkt. Dacht ik. Want uiteindelijk bleek er meer te kunnen met kunst dan ik in eerste instantie had verwacht.

Boetseren op de tast

Toen ik ongeveer een half jaar na het ongeluk naar ’t Loo Erf in Apeldoorn ging om te revalideren kwam ik in aanraking met klei. Het materiaal is bij uitstek geschikt voor blinden en slechtzienden. Een keer in de week ging ik daar een paar uur boetseren. Het bleek nog niet mee te vallen. Je moet helemaal op je gevoel werken en leren hoe je je handen en vingers kunt gebruiken. Voelen of de verhoudingen kloppen, of het glad is etc. Ik vond het heel leuk om te doen. Het is bijzonder om uit je handen iets moois te ‘zien’ ontstaan.

Kunst om te voelen

Op een dag kreeg ik een uitnodiging om met enkele mederevalidanten en begeleiders naar een expositie in de buurt te gaan. WE mochten de beelden voelen. Dat heb ik gedaan en ik was behoorlijk onder de indruk van die ervaring. Ik dacht dat kunst verleden tijd zou zijn voor mij. Gelukkig niet.

Beelden

Er stonden heel veel beelden, voornamelijk brons. Het waren allemaal mensfiguren maar dan in een aparte houding. Vrij abstract, geen natuurlijke, normale verhoudingen. De benen en armen waren heel dun en uitgerekt en het brons waarvan ze gemaakt waren was heel ruw bewerkt. Omdat je ze niet ziet maar alleen kunt voelen duurt het even voor je in je hoofd een ’totaalbeeld’ hebt. Als je ziet is het meestal in een oogopslag duidelijk in welke houding zo’n figuur staat. Nu moest je op zoek naar het hoofd, vervolgens de armen, rug en benen. Zo kreeg je op een gegeven moment door in welke houding het stond. Iedere keer is het weer een zoekplaatje als de beelden abstract zijn. Ik vond het ontzettend leuk om te doen. Het was wel erg vermoeiend.

Ik merkte dat je met je ogen als het ware meer kunt opnemen dan met je handen. Ik denk juist doordat het voelen meer tijd kost voordat je je er een voorstelling van kunt maken. Omdat ik altijd heb kunnen zien wil ik graag een idee hebben van hoe het eruit ziet. Ik moet er een voorstelling van krijgen. In ieder geval was ik van plan vaker op zoek te gaan naar exposities waar je de beelden mag aanraken.

Abstract

Na een tijd ben ik ergens anders naar een tentoonstelling geweest. De beelden daar waren nog veel abstracter dan bij de eerste expositie. Ik vond er weinig aan. Ik kon me er geen beeld bij vormen, erg jammer. Toen besefte ik dat ik abstracte kunst leuker en
makkelijker vond om naar te kijken met je ogen dan met je handen. Mijn vader die er bij was kon nog maar amper begrijpen hoe zo’n beeld was opgebouwd en wat het nu eigenlijk precies voorstelde. Laat staan dat ik dat kon.

Ik heb een kennis die zelf kunstenares is en zij vroeg wel eens aan collega’s van haar die ergens exposeerden of ik mocht komen en de beelden mocht aanraken. Het was altijd toegestaan en zodoende ben ik verschillende keren naar exposities geweest. Soms van hout, dan weer van steen, klei, ijzer. Iedere keer is het weer leuk om te doen maar telkens heb ik er ook vrij snel genoeg van. Na een aantal beelden zit ik ‘vol’. Je doet er bepaalde indrukken mee op en dan hoef ik geen 20 beelden te voelen. Op het laatst heb ik geen energie meer.

Beelden van Rodin

Vorig jaar was ik in Parijs. Er is een museum met beeldentuin van Rhodin. Die kende ik uit de tijd dat ik nog kon zien van foto’s en dergelijke. Nu mocht ik de beelden zelf voelen. Zo stond ik bij ‘le penseur’, een bekend beeld van hem. Het is heel leuk om te voelen hoe het er in het echt uitziet!! Soms bleek dat ik met mijn handen meer voelde dan iemand kon zien. Je vingers werken als het ware als een soort vergrootglas. Mensen die zien kijken meer naar het geheel. Ik voel zo’n beeld stukje voor stukje en mij vallen details daardoor op. Als je naar abstracte kunst gaat kijken is het makkelijk als je iemand bij je hebt die kan zien. Indien nodig kan hij/zij uitleggen hoe het beeld er precies uitziet. Hierdoor weet ik wat ik voel en wordt het duidelijker.

Beeldhouwen

In 1993 ging ik naar een beeldhouwweekend voor blinden en slechtzienden in een dorpje bij Nijmegen.
De eerste avond werden we aan elkaar voorgesteld. Ook liet men het materiaal ‘zien’ (voelen) en kon je beelden bekijken die tijdens eerder gehouden weekends waren gemaakt. Ik was benieuwd hoe het mij zou vergaan.

De volgende dag gingen we naar een kunstenaar in de buurt om daar in de tuin aan de beelden te werken. Zelf bedachten we wat we wilden maken. De tip was het eenvoudig te houden. Het zou namelijk niet meevallen als beginneling. Dat bleek te kloppen

Torso

Ik wilde een torso gaan maken van een vrouwenlichaam. Te idealistisch bleek echter. We kregen een soort kalksteen in de vorm van een baksteen. Keihard materiaal. Daarbij lagen beitels en hamers in alle soorten en maten. Gelukkig waren er veel begeleiders aanwezig (leerlingen van de kunstenaar) die de mensen assisteerden. Zij trokken lijnen over de steen zodat je zelf kon voelen welk gedeelte uitgehakt moest worden en welk niet. WE kregen een bril om onze ogen te beschermen tegen de rondspringende stukjes steen.

Begeleider

Ik heb de hulp van de begeleiders daar hard nodig gehad! Omdat ik een vrouwenlichaam wilde maken van schouders tot billen moest ik vrij nauwkeurig te werk gaan, wat niet makkelijk was met dit materiaal. Een keer te veel slaan met je hamer en er was te veel steen weg en het liep niet meer symmetrisch! Ik had gedacht dat dat niet moeilijk zou zijn, een lichaam maken. Ik heb dat vaak genoeg gezien en het is vrij duidelijk hoe je het moet aanpakken.

Doordat je niet kunt zien moet je constant, na iedere keer dat je er een stuk steen hebt afgeslagen, voelen of het nog wel klopt. Het moet aan beide kanten gelijk lopen, de heupen, billen, taille etc. Ook moest je goed voelen hoe je je beitel op het beeld plaatste omdat je anders bijvoorbeeld te diep werkt en er weer teveel uithaalt. Mijn begeleider heeft me op het laatst toen het beeld al vrij ver klaar was veel geholpen. Het zou zonde zijn als het dan verkeerd zou gaan. Vooral bij de afwerking moet je heel nauwkeurig te werk gaan. Ik gaf aan hoe ik het wilde hebben en waar ik dacht dat er nog steen af moest. Hij kon dan meteen zien of dat klopte en of de verhoudingen dan nog wel juist zouden zijn.

Detail

Vervolgens zette ik de beitel schuin op de steen en hij sloeg met de hamer steeds kleine stukjes steen eraf of omgekeerd. Het was heel leuk om uit een baksteen een gedeelte van een vrouwenlichaam te zien ontstaan. Maar omdat het zo’n precisiewerk is duurt het lang voordat het klaar is. Op het laatst moest je goed voelen waar het beeld ruw was, ongelijk of waar er deukjes en dergelijke in zaten. Die schuurde je met schuurpapier eraf. Ook hierbij steeds controleren. Het materiaal was dan wel heel hard maar door te hard of te lang te schuren zou je makkelijk teveel kunnen weghalen. En dan loopt het niet meer symmetrisch en kun je weer opnieuw beginnen. Uiteindelijk mag ik over het resultaat niet klagen, voor een beginneling was het niet slecht.

Voor iedereen weer naar huis ging konden alle beelden bekeken worden. Het is leuk om te merken hoe creatief de mensen soms zijn en hoe mooi het resultaat is geworden. Als alles doorgaat ga ik dit jaar weer.

Beeldentuin

Tussen het hakken door bezochten we de beeldentuin van het Afrikamuseum. Daar stonden ontzettend veel beelden. Ze waren vrij groot en over het algemeen abstract van vorm. Het was Afrikaanse kunst, vervaardigd door mensen uit Afrika of door mensen uit Nederland die hun inspiratie daar vandaan haalden. Zulke kunst is dan ook bij voorbaat al anders dan wat meer Westerse kunst. Het maakt het altijd moeilijker vind ik. Ik wil als ik een beeld voel me er een voorstelling van maken; ik moet het in gedachten voor me kunnen zien.
Bij deze Afrikaanse beelden had ik vaak de hulp van de begeleiders nodig die konden vertellen wat het beeld voorstelde en wat je voelde. Zo ingewikkeld en apart was het vaak.

Exposities

In de buurt van Tilburg ben ik verschillende keren naar exposities geweest. Ik heb daar en op andere plaatsen de meest uiteenlopende beelden mogen bewonderen. Over het algemeen waren het lichamen. Het merendeel was abstract tot zeer abstract. Als het heel abstract is, zodat iemand die kan zien het nog maar nauwelijks begrijpt hoe het beeld nou precies in elkaar zit, vind ik het niet zo leuk. Het is mij ook toen gebleken dat deze vorm van kunst leuker is om te zien dan om te voelen.

Fossielen

Van een kennis van me heb ik verschillende fossielen gekregen. Het is geen kunst maar wel heel leuk om te voelen. Zij heeft deze zelf gezocht in o.a. Oostenrijk en Duitsland. ER waren er bij waar de afdruk van een blaadje van een varen in stond. Het is dan wel noodzakelijk dat iemand hier je hand op legt anders zal je het niet makkelijk ontdekken. Ook waren er fossielen waar een schelp, stukje hout of een steen in zat. Vaak maar heel kleine dingetjes maar toch zijn ze te voelen.

Daar sta ik zelf wel eens van te kijken hoeveel je met je handen kunt doen en in feite kunt zien. Het is natuurlijk ook zo dat je de tast veel harder nodig hebt als je niet meer kunt zien.

Ik had nooit kunnen bedenken dat je zoveel dingen kunt voelen en er plezier aan beleven. Ik ben in ieder geval blij dat ik zo af en toe eens naar een expositie kan om daar de beelden te gaan bekijken. Het is weer eens heel iets anders en zo is kunst voor mij geen gesloten boek.

Beeldende expressie

Op school kreeg ik beeldende expressie. Ik was bang dat dat voor mij dan acht lessen kleien zou worden! Godzijdank niet. De eerste les heb ik gewerkt met linoleum. Met kleine gutsjes kun je dan het materiaal wegsnijden. Het was voor mij goed te doen. Het oppervlakteverschil is namelijk erg duidelijk zodat je precies kunt voelen waar je mee bezig bent.

Het voordeel van dat ik heb kunnen zien is dat ik bijvoorbeeld gezichten, beesten of wat dan ook kan maken terwijl iemand die blind geboren is dat niet of nauwelijks kan. Die heeft nooit geweten hoe dat eruit ziet en dan kun je dat ook niet op papier, in klei of linoleum of wat dan ook zien te krijgen. Althans, dat is mijn veronderstelling.

Tekenen

In een andere les van Clemy moesten we tekenen op muziek. Het gevoel dat de muziek bij je opriep moest je op papier zien te krijgen. In die lessen kwam ik erachter dat ik best abstract kan werken. Toen ik nog kon zien lukte me dat niet. Ik tekende of schilderde altijd concrete vormen. Nu ik niet meer zie, gaat dat niet meer. Als je met de ene lijn bent gestopt ben je de andere lijn op je papier al weer kwijt. Zo kun je nooit een gezicht of iets dergelijks tekenen omdat je het op papier niet kunt voelen.

Voor die opdracht heb ik voornamelijk kleuren gebruikt om mijn gevoel uit te drukken. Verder kun je je gevoel weergeven in de vorm van lijnen, golvend of strak, cirkels, hoeken, strepen etc. Volgens Clemy waren mijn tekeningen erg expressief. Ik heb in ieder geval geprobeerd mijn gevoel om te zetten in kleuren en beweging. Ik vroeg degene die naast me zat welke kleur ik in mijn handen had en wist dan hoe ik die wilde gebruiken en waar op het papier.

Tekenen op gevoel

In een andere les moest je je indruk van een klasgenoot op papier zien te krijgen. Een soort portret zonder dat je concreet een gezicht tekende. Het kon dus wel in de vorm van bijvoorbeeld bloemen, bomen, water, storm of wat dan ook. Ik gebruikte hiervoor opnieuw kleuren en lijnen en dergelijke. Daarna moesten we aan elkaar uitleggen wat we ermee bedoelden. Degene die ik had ‘getekend’ vond dat het klopte wat ik had getekend. Clemy vroeg me waarom ik de tekeningen niet mee naar huis wilde nemen, ze zei dat ze zo mooi waren. Maar ik heb er voor mijn gevoel niks aan. Ik kan het niet voelen en weet alleen zo ongeveer wat ik heb getekend en met welke kleuren.

Ik hoop hiermee een indruk te hebben gegeven van hoe het is als je veel met je handen werkt en de dingen, met name kunst, bekijkt met je vingers.

Op de site van Kubes kunt u meer lezen over kunst en cultuur voor blinden en slechtzienden.

Kim, 1994

Hier leest u mijn tekst over beeldende expressie