Liever doof of blind?
Veel kinderen stellen zichzelf, of elkaar, de vraag: Zou je liever doof of blind willen zijn? Als kind zal ik me dat ook wel afgevraagd hebben, helaas weet ik niet meer hoe ik daar toen over dacht!
Ook volwassenen denken soms na over dit onderwerp, of praten erover. Ik kan nooit een eenduidig antwoord op de vraag geven. Ik zal dit toelichten.
Wegstrepen versus optellen
Op de eerste plaats gaat iedereen uit van zijn eigen situatie. Je een voorstelling maken van hoe het is te leven zonder te kunnen zien of horen is moeilijk, zo niet onmogelijk. Je denkt dan aan alles wat je zou moeten missen, waaraan je nu zoveel plezier beleeft. Kortom; je gaat wegstrepen. Gaat dus uit van wat er niet meer mogelijk is. In de loop der jaren leerde ik te kijken naar wat wel mogelijk is. In plaats van wegstrepen werd het optellen! 
Omdat ik blind ben besef en ervaar ik de waarde van mijn gehoor. Als ik me voorstel doof te zijn denk ik aan wat ik dan moet missen. Dat idee staat me nou niet echt aan. Anderzijds heb ik geen flauw benul van de mogelijkheden die je nog wel hebt als je doof bent, en van de middelen die het mogelijk maken het gemis enigszins te compenseren.
Er is in feite geen zinnig antwoord op te geven. De vraag is irrelevant. Ik merk dat het mensen bezighoudt en vond het daarom goed er bij stil te staan.
Hieronder kunt u een deelvan een interview lezen dat gehouden is met een blinde man en een dove vrouw.
Bron: Het Nieuwsblad, 27 november 2004.
"Als het vlees aanbrandt, ziet mijn vriendin het wel"
Wie is nu de gelukkigste, de dove of de blinde?
Dat vraag ik mij nu al zo lang af. Waarom het hen zelf niet vragen?
Zo geschiedde. In de Watermolen van Temse hef ik het glas met Wesley (24) die blind werd toen hij anderhalf jaar oud was en met Alena (28) die als doof meisje werd geboren in Rusland.
Hij studeert management, zij is psychologe. Het relaas van een heel erg boeiende en vrolijke avond.
Doventolk
We hebben natuurlijk een doventolk nodig. Want Wesley ziet de gebaren niet die Alena toont. Ik zie de gebaren wél, maar ik snap er geen jota van. Dus huren we Wendy in, een professionele tolk, die gebaren en woorden door elkaar weeft tot wonderlijke conversaties, en ervoor zorgt dat iedereen aan tafel iedereen verstaat.
Wesley De Vylder kreeg oogkanker toen hij anderhalf jaar was. Hij herinnert zich niet dat hij ooit iets zag.
"Ik ben blij dat ik zo vroeg blind werd. Ik weet dus niet wat ik mis. Ik weet wel dat het gras groen is, en de hemel blauw, maar ik kan me daar niks bij voorstellen natuurlijk."
Alena Van Hende werd in Rusland geboren als kind van dove ouders. Haar echtgenoot is doof, haar dochtertje Daria (7) is geboren als horende, en blijkt nu gehoorgestoord.
Wesley ging naar een school voor blinden tot het vierde middelbaar. Een mens moet tenslotte zijn braille leren beheersen. Daarna zat hij in de afdeling latijn-moderne talen tussen de ziende jongeren. "Niet gemakkelijk, klasgenoten op die leeftijd waren niet erg sympathiek." Nu studeert hij meertalig management assistent in Antwerpen, en hij voelt zich gelukkiger dan ooit. Alena ging al vanaf de kleuterschool naar speciaal onderwijs voor doven. Aan de universiteit van Sint-Petersburg studeerde ze met een groep van 20 dove studenten. Ze werd psychologe en werkt nu als opvoedster bij dove kinderen in Gentbrugge.
Sms-vooruitgang
De dag dat er sms-jes konden worden verstuurd, was dat een nationale feestdag voor de doven?
Alena: "Haha, het begon bij de horenden die veel belden met hun gsm, en dat was duur. Toen plots de sms werd geboren, bleek dat stukken goedkoper. Dankzij sms kan ik, ook met horenden, beter communiceren. Tien jaar geleden,
toen er geen internet of sms bestonden, moesten we ons beter organiseren hoor. Ik herinner me dat ik in Rusland bij een vriendin verbleef en daar wilde blijven slapen. Ik moest het allemaal opschrijven en aan een horende vragen om de buren van mijn dove ouders te bellen. Die buren kregen het telefoontje, belden aan bij mijn pa en ma, die door een lichtflits zagen dat er werd aangebeld. De buren schreven dan voor mijn ouders neer dat ik ergens bleef logeren. Het was een hele organisatie, maar het lukte ook. Nu sms ik gewoon vanuit Gent naar mijn ouders in Rusland. Een prettige vooruitgang toch."
Gebarentaal
Ik zag tijdens een fuif voor doven dat jongelui die vijftig meter van elkaar verwijderd stonden, gewoon aan het converseren waren met hun vingers en handen. Lijkt me gemakkelijk. Tenzij je aan het roddelen bent …
Alena: "Ja, da’s gemakkelijk. Wij kunnen ook door het venster met elkaar praten. Je staat in een leefgroep, en in de gang staat een collega die de gebarentaal beheerst, dan kunnen we elkaar vlug iets zeggen. Als ik op een feest iets discreet wil vertellen, zonder ik mij met mijn gesprekspartner af in een aparte ruimte. De groep respecteert zoiets."
Wesley: "Met roddelen moet ik ook opletten hoor, want er kan iemand achter mij staan. Ik heb op school ooit over een leraar staan praten, tot iemand mij vertelde dat de man aan het meeluisteren was."
Hoe belangrijk is een stem voor de blinde medemens?
Wesley: "Ik probeer uit de stemmen af te leiden hoe de mensen zijn. Is iemand betrouwbaar of niet? Heeft iemand te veel gedronken? Neen, ik ben niet het type dat uitgebreid gaat voelen aan zijn gesprekspartners, jammer hé, met deze drie vrouwen rond mij. Mail je mij morgen een beschrijving, Rudi? Een handdruk vertelt me al veel over de mensen. Of ze groot zijn, of klein, dik of dun. Jij moet me vertellen of ze blond of bruin zijn, maar daar kan ik me toch niks bij voorstellen. Op school durf ik al eens ‘per ongeluk’ tegen een meisje te lopen, als ik hoor dat ze in de buurt loopt. Dat kan deugd doen hé?"
Blinden kijken
Wesley, kijk, … euh sorry, luister jij naar televisie ’s avonds?
Wesley: "Je moet niet beschaamd zijn om te term kijken te gebruiken hoor. Ik kijk ook of het licht uit is als ik ga slapen. Ik weet het, iedereen vraagt zich af hoe een blinde weet of het licht uit of aan is. Het komt eropaan de stand van de schakelaars uit het hoofd te kennen. Op tv kijk ik naar de informatieve programma’s. Ik heb een vriendin die wél ziet. Ik wil niet asociaal zijn hé, dus luister ik wel eens mee naar een feuilleton of een film. Ik ga soms naar toneel, en dan fluistert iemand naast mij wel in mijn oor wanneer er iets visueels gebeurt dat ik moet weten. Ik ben supporter van Club Brugge, maar ik ga niet naar een match. Ik volg hen in de pers."
Ik zie op de tram of de trein doven soms heel druk gesticuleren tijdens hun conversatie. Ik voel me dan een beetje verveeld omdat ik naar hun gesprek zit te staren, al begrijp ik er niks van.
Alena: "Toen ik jong was, en met vriendinnen op de bus zat, vonden we het soms vervelend dat de mensen naar ons keken. We dachten dat ze lachten met ons. Nu weten de mensen zoveel meer. Ik trek het me niet aan wanneer iemand zit te kijken. Het kan ook interesse betekenen, je moet de zaken positief bekijken. Dank dat je het mooi vindt, denk ik dan."
Wesley: "Daar heb ik geen last van hoor, van mensen die me aanstaren (lacht)."
Hoe reageert de wereld op een blinde jongeman met een witte stok?
Wesley: "De meeste mensen doen normaal. Er zijn natuurlijk mensen die denken dat wij ook niet horen. Dan hoor ik in Antwerpen vrouwen krijsen van "ocharme dat blind manneke, kom we zullen u een beetje helpen." Alsof ik een debiel ben. Er zijn ook mensen die me straal negeren als ik de weg niet vind. Ik hoor dat ze er zijn, maar ze lopen weg. Uiteraard zijn er ook kwelgeesten en kwajongens die vrijwillig voor mijn stok komen lopen om me te pesten. Maar de meeste mensen hebben de beste bedoelingen."
Maar ik kan met jou geen pint gaan pakken, want ik ken de gebarentaal niet.
Alena: "Wij kunnen wél op de lappen, maar dan moeten we de hele avond schrijven met elkaar." Heb jij mijn doktersgeschrift al eens gezien? Dat kan jij nooit lezen!
Alena: "Je zal moeten leren schoon schrijven."
Wesley: "Haha, nu horen we de Rudi niet meer hoor, hij wordt er stilletjes van."
Alena: "Stel dat ik met jou op stap ben tussen een hele bende horende vrienden van jou, en stel dat je gebarentaal kent, dan moet je de hele avond zitten tolken tussen je vrienden en mij. En als we met zijn tweeën zijn en je kent géén gebarentaal, dan kom je met dat heen- en weer geschrijf moeilijk tot een diepgaande conversatie. Daarom dat doven veel met elkaar omgaan. Het is niet zo evident, om met de horenden om te gaan zonder praktische problemen. In de dovenwereld kan ik voluit communiceren en voel ik me thuis."
Hoor jij beter dan anderen omdat je niet ziet?
Wesley: "Neen, ik hoor niet beter, maar ik ben meer afgestemd op mijn gehoor, en zal me daar dus op concentreren. Ik voel ook beter, met mijn vingertoppen vooral, want braille lezen is niet zo eenvoudig. Je moet eens het verschil tussen de geldbiljetten proberen voelen. Niet evident hoor. De eurobiljetten zijn gelukkig handiger dan de oude biljetten van Belgische franken. Nieuwe biljetten zijn nog te doen, maar als ze al een beetje gebruikt zijn, is het soms echt moeilijk voor ons om de waarde te voelen. Ik laat mijn cursussen op school omzetten naar braille. Ik kan u verzekeren dat ik tegen het einde van de examens geen bolleke braille meer kan zien of ruiken. (lacht) Een blinde kan niet diagonaal lezen, wij moeten regel per regel lezen, en dat maakt het er niet eenvoudiger op."
Emoties
Hoe belangrijk zijn gelaatsuitdrukkingen voor een dove?
Alena: "Heel belangrijk. Wijzelf tonen vlugger onze emoties met onze mimiek, en we zien bij andere mensen hoe ze zich voelen. We proberen de lichaamstaal te lezen. Gelaatsuitdrukkingen vormen een onderdeel van de grammatica van gebarentaal. Via de mimiek kunnen we ook de intonatie van ons gesprek verduidelijken."
Wesley: "Er is een belangrijke vraag die je nog niet hebt gesteld." Laat maar komen …
Wesley: "Of ik op een dag zou willen zien voor altijd. Ik heb geen ogen meer, het zal mij dus niet overkomen. Maar ik kan me niet voorstellen dat ik ooit nog wil zien. Neen, nooit. Ik ben het altijd gewoon geweest zoals ik nu leef, en ik ben gelukkig. Ik heb er geen zin in, om plots te moeten leven mét ogen."
Alena: "Ik begrijp Wesley. Ik betwijfel of ik morgen wel echt wil horen voor altijd. Leren praten, leren geluiden onderscheiden,… ik leef al 28 jaar zonder geluiden, het hoeft niet voor mij. Ik wil morgen niet plots tot de horenden behoren."
Rudi MOERAERT
92% Nederlanders verkiest doofheid
Lees ook Licht in mijn duisternis