Introductie in het Boeddhisme
Feitelijk zijn er net zo veel boeddhistische stromingen als er mensen zijn. Het Boeddhisme is ook een typisch westerse term; ten tijde van de historische Boeddha, en nu nog steeds in Azië, kent men het begrip Boeddhisme helemaal niet. Daar praat men over de Dharma oftewel de leer van de Boeddha.
Volgens de overlevering was de Boeddha er ten diepste van overtuigd dat de inzichten die hem ten deel vielen niet verkondigd of uitgelegd kunnen worden maar door ieder mens opnieuw ervaren moeten worden. In eerste instantie wilde hij zijn inzichten dan ook niet verkondigen. Hij liet zich er echter van overtuigen dat sommige mensen ‘slechts weinig stof op de ogen hebben’ en dat zijn inzichten hen zou kunnen aansporen zelf de kwestie van het lijden en de oorzaak en opheffing daarvan te onderzoeken.
Betekenis Boeddhisme
Boeddhisme betekent dus in eerste instantie zelfonderzoek. In de vraag naar de oorsprong en opheffing van het lijden waarschuwt de Boeddha ons niets aan te nemen van anderen. Niet van geschriften of openbaringen, niet van leraren, niet van de traditie en ook niet van hem…. Zoals een bekend boeddhistisch gezegde het formuleert, ‘als je de Boeddha tegenkomt, dood hem dan’. Hij spoort ons dus aan onze blik naar binnen te keren en alles wat hij verkondigt zelf te onderzoeken.
Ontwaken in deze wereld, in je hart en daaraan voorbij
Lang geleden zei Gautama Boeddha dat de mensen ‘omgekeerd’ leven. Hij zei: “Zij geloven dat wat goed is kwaad is en dat wat kwaad is goed is. Dat wat waar is onwaar is en dat wat onwaar is waar is.” Wij kunnen in het huidige wereldbestel duidelijk zien dat dit scenario in volle gang is. Wij zijn zover dat we Boeddha’s verzuchting letterlijk beleven. Hoe knap en intelligent menselijke wezens ook zijn, pas sinds kort begint de mensheid te beseffen dat we ‘ondersteboven’ leven.
Dualiteit
‘Ondersteboven’ wil zeggen dat we over het algemeen voor ons zelf leven en niet voor de hele wereld. Feitelijk gaan wij mensen constant voorbij aan het feit dat de hele wereld – en alles wat daarop leeft – één grote familie is. Voor de meeste van ons geldt dat we over het algemeen leven om alleen het kringetje van onszelf en onze familie te bevoordelen, maar niet om voor onze wereld-familie te zorgen.
Zo wordt nu bijvoorbeeld de huidige politieke strijd om het milieu van de wereld in stand te houden tegengewerkt door het feit dat het ‘financieel niet haalbaar’ zou zijn. De woorden van de Boeddha blijven rondklinken over de vervuilde horizon: geen milieu, geen mensen, en dan natuurlijk ook geen markt; het is niet andersom. Alleen door alle wezens als onszelf te beschouwen kunnen we de greep van de dualiteit verbreken. In alle aspecten van ons leven zijn we ondersteboven; we moeten de grote ommezwaai maken!
Het hart
Maar wat doet iemand die ommezwaai maken? Dat is het hart. Het hart laat iemand die ommezwaai maken. Wanneer je begint om je open te stellen door je hart te openen, dan zegt men dat je ‘ontwaakt in de Waarheid’. En hoewel het onmogelijk is om het begrip ‘Waarheid’ te definiëren, is het wel duidelijk dat de ‘Waarheid’ de alomvattende aard is van elk ding. Deze alomvattende aard is onbegrensd en tegelijk onbetwistbaar. Wanneer de kleine cirkel wijder wordt, zullen diepere overwegingen je tot grotere inzichten brengen.
En al kunnen wij met een paar mensen niet alleen de wereld veranderen, we kunnen wel ons eigen leven zo bijstellen, dat we alles wat bestaat in ons hart insluiten; dan zal ons leven een bijdrage zijn aan de wereld waar we in leven – op een heel oprechte manier. Met andere woorden je moet beginnen te begrijpen dat niets van het geheel uitgesloten kan worden; leven met deze gedachte laat een gevoelig begrip ontbranden dat doortrokken is van mededogen voor elk levend wezen.
Onbaatzuchtig
Waarheid is onpartijdig, zonder naden of gaten. Daarom ondersteunt de wijsheid, die aan dit begrip ten grondslag ligt, het hele bestaan. Dat is een gevoelig en krachtig bewustzijn, dat een egoïstisch leven kan omvormen tot een onbaatzuchtig leven.
Onbaatzuchtigheid is verlichting. De stand van zaken in deze wereld is naar buiten toe een afspiegeling van een innerlijke gesteldheid. Als we blijven ontkennen dat Eén voor alles is, levert dat problemen op voor de wereld. Maar als je zo bent afgestemd op het leven dat niet anders is dan jezelf, dan is je leven als een medicijn voor een zieke wereld. Dit principe is persoonlijk, maar ook algemeen.
Ontwaken
De Waarheid die het graan op de velden laat groeien, zorgt ook voor elk levend wezen. Het graan op het veld geeft leven aan iedereen. Hoe meer je begrip omvat, des te meer wijsheid je kunt belichamen in je dagelijkse leven. Het is net als het beklimmen van een bergtop. Aan de voet van de berg gaat je zicht niet ver en is beperkt tot de directe omgeving. Maar als je omhoog klimt, wordt je zicht breder. Het is belangrijk om boven je eigen meningen uit te rijzen. Je mening op de top van de berg is niet beter dan die aan de voet van de berg. Het is alleen zo, dat als je omhoog gaat, dat dan je observatie verbetert – je gaat van binnen open – dat is alles. Dat is echt ontwaken.
Als je rijper wordt in deze bewuste openheid, wordt onbruikbare bagage op een natuurlijke wijze achtergelaten langs de weg, om op te gaan in de nietigheid die het eigenlijk is.
Bagage betekent last en last betekent begeerte, boosheid, haat en egoïsme en wat er maar opkomt om zich van de Waarheid af te scheiden.
Afscheiding
Hoewel het onmogelijk is zich af te scheiden, geloven mensen toch meer in afscheiding dan dat ze ‘Waarheid’ realiseren. Mensen die ontwaken dragen geen last, of – als ze verder gaan in hun ontwaken – dragen een steeds lichter wordende last. Alleen met een intuïtie voor wat essentieel is, kun je ontwaken. Dus als je overeind blijft als een ‘normaal’ mens met een verdeelde geest, ben je ondersteboven in vergelijking met iemand die verlicht is. Als je vanuit je hart leeft ben je ondersteboven ten opzichte van de rest van de wereld – hoewel dat nu wel iets begint te veranderen. Alleen in deze ondersteboven gekeerde wereld is het mogelijk dat je ontwaakt; daar wordt het vuur van de verlichting ontstoken en de vlammen aangewakkerd door een brandend verlangen naar het absolute bewustzijn.
Dagelijks leven is spirituele ervaring
Wanneer je ontwaakt in de eenheid binnen al de verschijnselen, kunnen zich speciale ervaringen voordoen waardoor inzicht in de ware aard van het bestaan tot stand komt in een veel bredere zin dan ooit tevoren ervaren. Deze gebeurtenissen worden ‘spirituele ervaringen’ genoemd. Deze ervaringen zijn belangrijk omdat ze altijd punten onthullen uit het verleden van jezelf of je gewone leven zoals het waarachtig is. Hoewel dus speciale ervaringen zeldzaam en prachtig zijn, is toch het dagelijkse leven de meest constante ‘spirituele ervaring’. Het dagelijkse leven is het veld waar de grootste mogelijkheden liggen om de nobele wijsheid te beoefenen – de grond waarop juist verlichting zich kan ontplooien.
Versmelten
Versmelting betekent vrijheid van afscheiding. Als we op zoek zijn naar afscheiding en verschillen, dan zullen we afscheiding en verschillen vinden. Als we op zoek zijn naar eenheid, dan zullen we eenheid vinden. Het is veel moeilijker om het ‘Ene’ uit het vele te halen. Het is gemakkelijker om afscheiding en verschillen te benadrukken tussen het vele. Maar met het ontwaken komt ook een krachtige innerlijke overtuiging omhoog, die je voortduwt tot voorbij de grenzen van oppervlakkigheid.
Je begint te begrijpen dat er een fundamentele dieper liggende eenheid is, die de realiteit is van elke ervaring en van alles dat in een ervaring besloten ligt.
Deze eenheid, deze wijsheid van het hart die in het (dagelijkse) leven doordringt, wordt een grote passie; wordt de grote geliefde onder al de geliefden. Met andere woorden, deze passie verheft in alle opzichten verbondenheid tot eenheid.
Wanneer dit het geval is, zullen twee versmelten tot een; het vele zal ingesloten zijn en afscheidingen houden op echt te zijn. Dan versmelt je met de goddelijke onverdeelde essentie in alles. Hier is je ervaring gelijk aan jezelf (*1). Als deze versmelting met het goddelijke voltooid is, dan is dat het precieze moment dat je je realiseert dat het eigenlijk onmogelijk is om te versmelten met ‘Dat’ wat nooit verdeeld is geweest.
Doorboren
Het doorboren van verstandelijke projecties om dingen te zien zoals ze zijn. Als afscheiding naar de achtergrond verdwijnt en de ‘Ene’ essentiële aard heel duidelijk wordt, dan doorboort inzicht de muur van begoocheling en is er geen behoefte meer om de illusie van afscheiding te handhaven.
Wat is begoocheling en wat is illusie? Illusie is onbestendigheid in de meest ware zin; illusie heeft geen fundamentele werkelijkheid.
Begoocheling is onwetendheid. En onwetendheid – in spirituele zin – handhaaft dualiteit, waar er geen is. Doorboren is nobele wijsheid in actie; is ontwaakt bewustzijn. Als de geest en de zintuigen stil zijn en open blijven om zonder mening of projectie waar te nemen, dan leidt dat tot een directe en spontane ervaring van het moment zelf binnen deze wereld; en dat is een zeldzame gebeurtenis. Met andere woorden doorboren laat alles zien zoals het werkelijk is zonder een uitgebreid oordeel of vooroordeel.
Iedereen wil echt gezien worden, maar het is echter belangrijker om te zien, dan om gezien te worden. Doorboren is puur inzicht. Iedereen zoekt bij voorbeeld liefde; en het zoeken naar liefde is – zoals Boeddha reeds zei – een vorm van onderste boven leven. De mensen hebben niet in de gaten dat zoeken naar liefde het zelfde is als onder een waterval staan en om een glas water vragen. Het is minder belangrijk om naar liefde te zoeken dan om lief te hebben. Wie verlicht is heeft op een natuurlijke wijze lief, zoals de zon op een natuurlijke wijze schijnt; zij hoeven daarom niets te zoeken, omdat zij zijn wat ze zoeken.
Ontwaakt begrip
Dit principe is waar voor iedereen: verlicht bewustzijn doorboort de wolken van begoocheling en onthult dat Ik Ben wat ik zoek. Wanneer je ooit een inzicht hebt – op precies dat moment ben je ontwaakt; hoe vaker ontwaakt begrip wordt ervaren, des te standvastiger blijft de nobele wijsheid in je leven zonder te wankelen.
Is ontwaken en verlichting hetzelfde?
Sommige Meesters zeggen dat er vierentachtigduizend niveaus van verlichting zijn, sommige zeggen ook dat al die niveaus in één sprong overstegen kunnen worden. Laten we maar zeggen dat er een eindeloos aantal mogelijkheden van verlichting bestaat. Soms zijn die als onpeilbare dieptes, en soms van een eenvoud die op een stralende manier zelfs de dunste zijden draad van dualiteit uiteenrafelt.
Liefde in zijn ware betekenis, mededogen en echte vriendelijkheid kunnen nooit niet-verlicht worden genoemd. Zij zijn juist de weg voorbij onwetendheid. Niemand – hoe uitmuntend zijn realisatie ook is – is ooit naar de diepten gedoken van het bewustzijn, of van de leegte of van de mogelijkheid. Waar zul je heen gaan om aan te komen? Wie is er ooit aangekomen en over welke lijn moet je heen stappen om aan te komen? Er is maar een ding zeker en dat is, dat verlichting alleen verlichting waarneemt en niet in de war wordt gebracht door het niet-verlichte. En dat is een Koan.
Eraan voorbij gaan
Zen Meester Chinul zei eens: “Je voet op het pad zetten, betekent al dat je een plots ontwaken hebt meegemaakt.” Hij zei: ”Plots ontwaken en zorgzaam koesteren.” Chinul was een spirituele rebel en hij sloeg de spijker op zijn kop. Je moet begrijpen dat er een ‘voorbij-de-verlichting’ is; als een nooit eindigende spiraal die steeds dieper en wijder wegdraait. En hoewel de ‘essentiële essentie’ (*2. onmeetbaar is en er niet meer of minder is, zolang het lichaam bestaat, houdt de Ene ontwaakte niet op te rijpen in het licht van de wijsheid; dat is zeker.
Hoe meer je hart open is, hoe meer je geest leeg is; hoe meer je geest leeg is, des te natuurlijker en briljanter is de creativiteit. Hier is het kleine groot en het nederige nobel. Hier – voorbij de Aankomst – is al het Zijn echt een illusie; en toch wordt dit alles direct ervaren zonder een spoor van tegenspraak. Hier is rijkdom het vermogen om gevuld te zijn met leegte en te realiseren dat er altijd een oneindig aantal mogelijkheden is in elk moment. Een grotere mogelijkheid wist de fout van dualiteit uit, totdat iedere ervaring de Meester is binnen de versmelting, zoals elk ding in elk spoortje van waarneming. Een gewoon leven leiden met ongewoon begrip gaat zo ver-in en zo ver-uit dat niemand in dat diepe kan reiken, noch over dat verre kan heen gaan; dat heeft niemand nog gedaan.
Daarom is naar het midden van je hart niet zo ver, maar dat is zo diep als de eeuwigheid. Wat een prachtige roos, wat een heerlijke geur. 
Wat een eenvoud, hoe geheel beschikbaar voor iedereen; hoe absoluut essentieel is alles voor allen. Open je hart en Ontwaak! en houd er nooit mee op dat te doen!
Hoe open is open? Hoe diep is de Vrede en hoe ver kan het hart in liefdevolle vriendelijkheid stralen?
Dit is voor iedereen iets natuurlijks.
Gate, Gate, Paragate, Parasamgate, Bodhi Svaha. (*3.
Jij bent de mogelijkheid om volledig gerealiseerd te worden; en dan nog eens, en nog eens. Verlichting is maar een stap op het padloze pad.
Ontwaak, Ontwaak en Ontwaak!!
Men zegt dat de Boeddha eens een man passeerde toen hij onderweg was. De man kwam onder de indruk van Boeddha’s buitengewone uitstraling en zijn vredige houding. De man stopte en vroeg: “Beste vriend, wie ben je? Ben je een hemelse verschijning of ben je een god?” “Nee,” zei de Boeddha.
“Nou, ben je dan een of andere tovenaar of zo?”
En weer antwoordde de Boeddha: “Nee”.
“Ben je een man?”
“Nee.”
“Maar, beste vriend, wat ben je dan?”
Boeddha antwoordde: “Ik ben Ontwaakt!”
En Boeddha liep door en door en door van waar hij was en dat moet jij ook doen.
Shanti Mayi, Terre de Sacha, juli 2001.
Geschreven voor “Tattwa Bulletin” Holland
Noten:
(*1. Er wordt vaak gezegd dat iemands zelf-natuur voorbij de ervaring is. En hoewel dat zo is, is iemands zelf-natuur ook alles dat ervaren kan worden (als de “Waarheid”, die ons hele bestaan ondersteunt). Er is helemaal geen afscheiding in de “Waarheid”.
(*2. ‘Essentiële essentie’ is een term, die dieper wijst dan woorden en kan niet gedefinieerd worden, evenmin als ‘Waarheid’. Maar dit wijzen geeft ook direct aan dat er een eenheid is die voorbij eenheid gaat als de diepste fundamentele totaliteit van alles dat er is. ‘Essentiële essentie’ is niet een iets of een niets.
(*3. De Hart Soetra zegt: ga, ga voorbij, ga voorbij het hoogste, – dat je tot dusver hebt bereikt – voorbij het allerhoogste ontwaken …. laat alles los.
Meer lezen over het Info over het Tibetaans Boeddhisme
Boeddhistische psychologie